ปัญหาการนอน เรื่องง่ายๆ ที่สุดยากของเด็กพิเศษ(และเด็กทั่วไป)

การแก้ไขปัญหาการนอนในเด็กพิเศษ

ปัญหาการนอนของเด็กพิเศษเป็นสิ่งที่ทำได้ยากหน่อยครับ แต่ก็สามารถปรับเปลี่ยนแก้ไขได้บ้าง เพราะการควบคุมการนอนจากสมองหรือนาฬิกาชีวิตจะมีปัญหา อย่างไรก็ดี ปัญหาการนอนก็มีระดับความรุนแรงแตกต่างกันในเด็กแต่ละคน เช่น ในรายที่ปัญหาการนอนไม่รุนแรงมาก เด็กอาจดีขึ้นจากการจัดรูปแบบการเข้านอนและการปรับสภาพแวดล้อมในห้องนอนใหม่ แต่ในรายที่อาการรุนแรงอาจต้องใช้ยาช่วยในการหลับร่วมด้วย โดยทั่วไป นาฬิกาชีวิตหรือกลไกซีจะสามารถปรับได้จากปริมาณแสงสว่าง กล่าวคือ ถ้าแสงสว่างลดลงจะเป็นการกระตุ้นให้วงจรความง่วงของกลไกซีทำงานมากขึ้น โดยมีวิธีแก้ไขปัญหาการนอนของเด็กพิเศษดังนี้ครับ

1. การจัดให้กลางวัน = สว่าง และกลางคืน = มืด เมื่อเข้าช่วงกลางคืน จึงต้องจัดสภาพแวดล้อมในห้องนอนให้มืดที่สุดเท่าที่จะทำได้เพื่อเป็นการกระตุ้นให้กลไกความง่วงจากสมองเกิดขึ้นได้ดี
   
   
2. การจัดสภาพแวดล้อมของห้องนอนให้เหมาะกับการนอนเท่านั้น คือ ไม่ให้มีของเล่น หนังสือนิทาน หรือโทรศัพท์มือถือในห้องนอน ยกเว้นของเล่นชิ้นโปรดแค่ 1-2 ชิ้นก็พอครับ และไม่ควรมีกิจกรรมในห้องนอนมากนักก่อนเข้านอน อาจจะแค่เล่านิทาน 1-2 เรื่องแล้วก็ปิดไฟนอนเลย สิ่งสำคัญคือ ต้องทำให้เป็นรูปแบบชัดเจนและสม่ำเสมอ ความสม่ำเสมอในการทำถือเป็นหัวใจหลักของความสำเร็จครับ
   
   
3. ปรับกลไกเอสหรือแรงกระตุ้นการนอน เราก็สามารถปรับได้จาก 2 ปัจจัยหลัก คือ ระยะเวลาการตื่นและกิจกรรมที่ทำในแต่ละวัน คือ ถ้าเด็กนอนช่วงเย็นหรือช่วงหัวค่ำ จะสังเกตได้ชัดว่าคืนนั้นเด็กจะนอนหลับยากถึงยากมาก เพราะการนอนช่วงเย็นหรือช่วงหัวค่ำจะทำให้กลไกเอสมีกำลังลดลง เพราะมีช่วงระยะเวลาที่ตื่นก่อนจะเข้านอนกลางคืนน้อยกว่าเดิม ดังนั้น จึงไม่ควรให้เด็กพิเศษหรือแม้แต่เด็กทั่วไปนอนหลับในช่วงเย็นและช่วงหัวค่ำ เพราะจะทำให้การพาเด็กเข้านอนตอนกลางคืนเป็นเรื่องยาก ส่วนอีกปัจจัยหนึ่งคือ กิจกรรมที่ทำในแต่ละวันหรือความเหนื่อยล้า
   
   
4. ถ้าเด็กมีกิจกรรมที่ต้องใช้แรงมากในช่วงกลางวัน จะทำให้กลไกเอสมีกำลังมากขึ้น ทำให้เด็กหลับได้ง่ายขึ้น จึงควรให้เด็กได้มีโอกาสออกไปเล่น เพราะการเรียนรู้ของเด็กเล็กมาจากการเล่นครับ อย่างไรก็ดี คุณพ่อคุณแม่ไม่ควรให้เด็กเล่นจนเหนื่อยมากในช่วงหัวค่ำหรือช่วงเวลาใกล้ ๆ จะเข้านอน เพราะอาจจะทำให้เด็กมีโอกาสเกิดฝันร้ายหรือพฤติกรรมการนอนผิดปกติ เช่น การนอนกัดฟันได้มากกว่าปกติด้วย เป็นต้น
   
   การทำให้เด็กนอนตอนกลางคืน คือ การทำให้กลไกซีอันเกิดจากนาฬิกาชีวิตเกิดขึ้นได้ดี ผ่านการจัดสภาพแวดล้อมให้ห้องนอนมีแสงสว่างน้อยที่สุด หรือยิ่งมืดยิ่งดี รวมไปถึงการลดปริมาณของเล่น ของล่อใจเด็ก ๆ ในห้องนอนให้น้อยที่สุดด้วย กับการทำให้กลไกเอสมีกำลังมาก คือ ไม่นอนในช่วงเย็นและหัวค่ำ และให้เด็กมีกิจกรรมในช่วงกลางวันที่ต้องออกแรงให้มาก

ในกลุ่มเด็กพิเศษ กลไกซีอาจจะมีความบกพร่องอันเนื่องมาจากปัญหาการทำงานของสมอง คุณพ่อคุณแม่จึงต้องอาศัยการปรับผ่านกลไกเอสเป็นหลัก (แต่การทำให้ห้องนอนให้มืดก็ยังจำเป็นนะครับ) โดยการควบคุมช่วงเวลาในการนอนกลางวัน ไม่ให้ใกล้กับช่วงกลางคืนมากเกินไป และหากิจกรรมให้เด็กได้ทำในช่วงกลางวัน ให้เด็กได้ออกแรงกายแรงสมอง หากลองปรับดูแล้วยังไม่ดีขึ้น หรือมีข้อจำกัดของการมีกิจกรรมที่ต้องออกแรง

ในกลุ่มเด็กซีพีที่มีปัญหาในการเคลื่อนไหวของร่างกาย การให้ยาเพื่อไปกระตุ้นกลไกเหล่านี้โดยตรงก็จะเป็นอีกทางเลือกหนึ่งครับ เพียงแต่ถ้าคุณพ่อคุณแม่ผู้ปกครองสามารถปรับได้เองโดยไม่ต้องใช้ยา ก็น่าจะเป็นสิ่งที่ดีกว่า เพราะไม่มียานอนหลับตัวไหนเลยที่ไม่มีผลข้างเคียงใด ๆ ครับ จึงควรให้ยาเฉพาะรายที่จำเป็นจริง ๆ เท่านั้น

ผศ.นพ.วรสิทธิ์ ศิริพรพาณิชย์
กุมารแพทย์ด้านโรคสมอง