หากปัญหาการมีลูกยากของเราเกิดจากฝ่ายอสุจิไม่แข็งแรง หรือ ในน้ำเชื้อไม่มีตัวอสุจิ แบบนี้จะต้องรักษาอย่างไรเพื่อให้สามารถมีลูกได้เป็นปกติ

มีลูกยาก ไม่ท้องสักทีอาจเพราะน้ำเชื้อของสามีไม่มีตัวอสุจิหรือเปล่า

ปัจจัยที่มีผลต่อการตั้งครรภ์โดยวิธีธรรมชาติ

• ฝ่ายชายสามารถสร้างตัวอสุจิที่มีจำนวน รูปร่าง และการเคลื่อนไหวในเกณฑ์ปกติ
• ท่อนำอสุจิของฝ่ายชายไม่มีการอุดตัน
• ฝ่ายชายมีการแข็งตัวของอวัยวะเพศ และสามารถหลั่งน้ำอสุจิเข้าไปในช่องคลอดได้
• ตัวอสุจิต้องเคลื่อนที่เข้าไปถึงปากมดลูก ผ่านปากมดลูกเข้าไปในโพรงมดลูก และเข้าไปตามท่อนำไข่ เพื่อปฏิสนธิกับไข่ได้ในช่วงเวลาที่เหมาะสม
• ฝ่ายหญิงสามารถผลิตไข่ที่ปกติได้ และมีการตกไข่เข้าไปในท่อนำไข่ได้
• ไข่ที่ถูกผสมเป็นตัวอ่อนที่ปกติแล้ว ต้องเคลื่อนเข้าไปในโพรงมดลูกได้ และมีการฝังตัวเข้าไปในเยื่อบุโพรงมดลูกที่พร้อมรองรับการฝังตัว
• ตัวอ่อนที่ฝังตัวแล้ว สามารถเจริญเป็นทารกต่อไป 

สาเหตุของการมีบุตรยาก

1. สาเหตุจากฝ่ายหญิง พบได้ประมาณ ร้อยละ  40-50
2. สาเหตุจากฝ่ายชาย พบได้ประมาณ ร้อยละ  30-40
3. ไม่สามารถอธิบายสาเหตุได้ พบได้ประมาณ ร้อยละ  10-20

การตรวจวิเคราะห์น้ำอสุจิ (Semen Analysis)

โดยทั่วไปก่อนเก็บน้ำอสุจิเพื่อส่งตรวจแนะนำให้ฝ่ายชายงดร่วมเพศเป็นเวลาอย่างน้อย 3-5 วัน เพราะถ้ามีการร่วมเพศภายในช่วงเวลา 3-5 วัน ก่อนมีการส่งตรวจอาจทำให้ความเข้มข้นของอสุจิมีค่าต่ำกว่าปกติ และหากงดมีเพศสัมพันธ์เกินกว่า 5 วัน จะมีการสร้าง ageing sperm cell เพิ่มมากขึ้นจาก epididymis ซึ่งจะทำให้อสุจิดังกล่าวเคลื่อนไหวได้ลดลง

การตรวจน้ำอสุจิควรตรวจในห้องตรวจที่มีอุณหภูมิห้องหรืออุณหภูมิร่างกาย (หากเป็นการตรวจทาง microscopic ควรตรวจที่อุณหภูมิร่างกาย คือ 37 องศา) ทันทีที่มีการหลั่งอสุจิจะมีการแข็งตัวโดย protien seminine ที่สร้างมาจากต่อมลูกหมาก เพื่อให้น้ำอสุจิขังอยู่ในช่องคลอด หลังจากนั้นประมาณ 20-30 นาที น้ำอสุจิจะกลายเป็นของเหลวอีกครั้งเพื่อให้ตัวอสุจิสามารถผ่านเข้าสู่ปากมดลูกได้ 

ค่าปกติของผลการวิเคราะห์น้ำอสุจิ ตามเกณฑ์ขององค์การอนามัยโลก

• ปริมาณมากกว่า 2 ซีซี
• จำนวนความเข้มข้นมากกว่า 20 ล้านตัวต่อซีซี
• จำนวนน้ำเชื้อทั้งหมดมากกว่า 40 ล้าน
• อัตราการวิ่งมากกว่า 50 %
• รูปร่างปกติมากกว่า 30 %
• จำนวนมีชีวิตมากกว่า 75 %
• จำนวนเม็ดเลือดขาวน้อยกว่า  1 ล้านต่อต่อซีซี
• Ph  >=7.2
• ถ้ามีความเข้มข้นของอสุจิน้อยกว่า 20 ล้านตัวต่อ มล. เรียกว่ามีภาวะ oligospermia 
• ภาวะที่ตัวอสุจิเคลื่อนไหวได้ น้อยกว่าร้อยละ 50  เรียกว่า asthenozoospermia
• ภาวะที่มีตัวอสุจิที่ลักษณะปกติ (normal  morphology) น้อยกว่าร้อยละ 30 เรียกว่า teratozoospermia

คำแนะนำเมื่อฝ่ายชายอสุจิไม่แข็งแรง หรือไม่มีอสุจิ

• ลดการดื่มแอลกอฮอล์ เพราะแอลกอฮอล์ทำให้การผลิตฮอร์โมนเพศชายลดลง
• งดสูบบุหรี่จะทำให้จำนวนน้ำเชื้อลดลง
• ควบคุมน้ำหนักตัว  เพราะไขมันในร่างกายจะปล่อยเอนไซม์  aromatase ซึ่งจะเปลี่ยนฮอร์โมน เพศชายเป็นเอสโตรเจนเป็นผลให้ลดฮอร์โมน testosterone และจำนวนน้ำเชือลดลง
• หลีกเลี่ยงอัณฑะต้องอยู่ในที่ร้อนเช่น การอาบน้ำร้อนและซาวน่า
• ลดความเครียดมีผลให้รูปร่างน้ำเชื้อไม่ดี

ปัจจัยที่มีผลต่อความแข็งแรงของอสุจิ

1. มีการทำลายฃองอัณฑะ เช่น มีการติดเชื้อ เป็นมะเร็งที่อัณฑะ มีการบาดเจ็บหรือได้รับการผ่าตัดที่อัณฑะ 
   
   
2. การใช้ยาสเตียรอยด์ จะทำให้จำนวนและการเคลื่อนไหวของอสุจิลดลงประวัติการได้รับยาบางชนิดเช่น cimetidine, spironolactone, nitrofurans, sulfasalazine, erythromycin, tetracyclines,anabolic steroids และยาเคมีบำบัดต่างๆ จะทำให้ทั้งคุณภาพและปริมาณของอสุจิลดลง
   
   
3. ประวัติการได้รับสารเสพติดเช่น โคเคน กัญชา สารเสพติดเหล่านี้จะทำให้ปริมาณของอสุจิและระดับ      testosterone ลดลง กัญชาสามารถลดการหลั่งของ GnRH และสามารถกดการทำงานของระบบสืบพันธุ์ทั้งในสามีและภรรยา โคเคนจะทำให้การสร้างอสุจิลดลง
   
   
4. มีภาวะเส้นเลือดขอดที่อัณฑะ
   
   
5. การประเมินทางพันธุกรรม  (Genetic evaluation) พบว่าผู้ชายที่มี Y chromosome  submicroscopic deletions มักมีความเข้มข้นของอสุจิต่ำกว่าปกติ (oligospermia) 

สาเหตุมีบุตรยากในฝ่ายชาย 

1. เกิดขึ้นเนื่องจากมีความผิดปกติที่อัณฑะเอง เช่น การหยุดทำงานของอัณฑะอย่างถาวร (testicilar atrophy) ผู้ป่วยในกลุ่มนี้มักพบว่ามี FSH, LH สูงแต่มี testosterone ต่ำ หรืออยู่ในเกณฑ์ปกติ 
   
   
2. ผู้ป่วยในกลุ่ม ที่ ระดับฮอร์โมน มี FSH, LH และ testosterone ต่ำ ซึ่งแสดงถึงความผิดปกติของสมองทำให้มีการสร้างหรือหลั่ง FSH และ LH  มากระตุ้นการทำงานของอัณฑะได้น้อย จึงเป็นผลให้ระดับ testosterone มีค่าต่ำ
   
   ผู้ป่วยในกลุ่มนี้ควรได้รับการตรวจพิเศษ เช่น CT-scan หรือ MRI เพื่อวินิจฉัยแยกภาวะร้ายแรงต่างๆ เช่น เนื้องอกของสมองออกไป ก่อนได้รับการรักษาด้วยฮอร์โมนซึ่งพบว่าการใช้ pulsatile GnRH หรือ HCG ร่วมกับ HMG สามารถรักษาภาวะพร่อง GnRH ได้ผลดี ส่วนในกรณีของภาวะพร่อง gonadotropins ควรให้การรักษาด้วย HCG อย่างเดียวหรือร่วมกับ HMG
   1. ความพิการแต่กำเนิด (Congenital syndromes) ได้แก่ ภาวะที่อัณฑะค้างอยู่ในช่องท้อง (cryptorchid), หรือภาวะ Klinefelter syndrome เป็นต้น
   2. การติดเชื้อของอัณฑะ เช่น  mumps orchitis จากการติดเชื้อคางทูม
   3. การได้รับสารที่มีผลเสียต่ออัณฑะ เช่น สารพิษที่พบในสิ่งแวดล้อม อาหาร และยาบางชนิดที่มีฤทธิ์ต้านฮอร์โมนเพศชาย เช่น cimetidine, spironolactone และ flutamide เป็นต้น  สารฆ่าแมลงบางชนิด เช่น dibromochloropropane ก็สามารถทำให้เกิดอันตรายต่ออัณฑะได้  เช่นเดียวกับเคมีบำบัดหลายชนิด เช่น cyclophosphamide, busulfan, methotrexate และ chlorambucil เป็นต้น
      
      
3. เกิดจากการอุดตันหรือ dysfunction ของระบบสืบพันธุ์ ส่วนใหญ่จะมีปัญหาความเข้มข้นของอสุจิต่ำกว่าปกติ ผู้ป่วยในกลุ่มนี้จะมีระดับของ FSH, LH และtestosterone อยู่ในเกณฑ์ปกติ แม้ว่าส่วนใหญ่ของผู้ป่วยในกลุ่มนี้จะมีปัญหาเกี่ยวกับขบวนการสร้างอสุจิก็ตาม แต่ก็พบว่าส่วนหนึ่งเกิดจากการอุดตันของ epididymis หรือ vas deferens