สร้าง หนูน้อยใจดี หนีห่าง ปีศาจน้อย

มีบางคนบอกว่า ในเด็กหนึ่งคนมีทั้งส่วนที่เป็น "เทวดาตัวน้อย" และส่วนที่เป็น "ปีศาจน้อย" อยู่ในตัว ถ้าเป็นแบบนั้นจริง ไม่ว่าคุณพ่อคุณแม่คนไหนก็คงอยากให้ลูกเติบโตขึ้นมาเป็นส่วนที่ดี มากกว่าจะเป็นส่วนที่ร้ายใช่มั้ยคะ แล้วอะไรกันที่จะทำให้เด็กคนหนึ่งกลายเป็น "หนูน้อยใจดี" หรือ "ปีศาจน้อย" ในความคิดของผู้ใหญ่


ก่อนอื่นคุณพ่อคุณแม่ต้องทำความเข้าใจก่อนค่ะว่า "ปีศาจน้อย" ที่เปรียบเทียบในที่นี้คือ การที่เด็กเกรี้ยวกราด ก้าวร้าว เจ้าอารมณ์ แต่ไม่ได้แปลว่าเขาเป็นแบบนั้นจริงๆ นะคะ เพราะจริงๆ แล้ว ลักษณะพฤติกรรมเหล่านี้ที่เราเห็น เป็นเพียงการแสดงออกทางอารมณ์ของเด็ก เมื่อเขาเกิดความขุ่นเคืองใจ โกรธ โมโห ผิดหวัง ฯลฯ เท่านั้นค่ะ


การที่เจ้าตัวน้อยยังไม่รู้วิธีจัดการกับอารมณ์ความรู้สึกต่างๆ ของตัวเอง เขาจึงแสดงออกมา และเมื่อได้รับการตอบสนองที่ไม่เหมาะสมจากผู้ใหญ่ เช่น ผู้ใหญ่ใช้ความก้าวร้าวเข้าใส่ ใช้ความรุนแรงเข้าใส่ หวังให้เจ้าตัวน้อยสงบ หรือการที่ผู้ใหญ่ยอมในสิ่งที่เด็กต้องการ เมื่อเด็กอาละวาด เป็นต้น การตอบสนองด้วยวิธีที่ไม่เหมาะสมของคุณพ่อคุณแม่ และผู้ใหญ่รอบข้างที่มีต่อตัวเด็กเช่นนี้ จะกลายเป็นการส่งเสริมพฤติกรรม "ปีศาจน้อย" ให้คงอยู่ในตัวเด็ก

แต่ถ้าคุณพ่อคุณแม่สอนให้เขารู้จักวิธีจัดการอารมณ์ มีการตอบสนองทางอารมณ์ที่เหมาะสม เขาก็จะมีการแสดงออกที่ไม่รุนแรง หรือไม่ทำพฤติกรรมที่ถูกมองว่าเป็น "ปีศาจน้อย" ในสายตาผู้ใหญ่

อะไรทำให้หนูเป็น เด็กน้อยใจดี หรือ ปีศาจน้อย

• ปัจจัยทางชีวภาพ เช่น ยีนส์ ฮอร์โมน ฯลฯ เป็นตัวกำหนดให้เด็กแต่ละคนมีบุคลิกนิสัยที่แตกต่างกันตั้งแต่แรกเกิดแล้วค่ะ เราจึงพบว่าเด็กแต่ละคนมีตัวตนที่ต่างกัน บางคนเลี้ยงยาก บางคนเลี้ยงง่าย บางคนชอบเข้าหาคนอื่น บางคนชอบแยกตัว ฯลฯ

ปัจจัยทางชีวภาพยังรวมถึงเรื่องของสมองด้วยนะคะ ความเจ็บป่วยที่เกี่ยวข้องกับสมอง อย่าง โรคลมชัก โรคสมาธิสั้น ฯลฯ รวมถึงยาหลายประเภทก็ส่งผลต่ออารมณ์และพฤติกรรมได้ค่ะ

• ปัจจัยทางจิตใจ หรือภาวะทางอารมณ์ของคนเราก็ส่งผลต่อพฤติกรรมเช่นกัน การที่เด็กอยู่ในภาวะสงบสุข อบอุ่นใจ สบายใจ ก็ย่อมมีการแสดงออกต่างจากการที่เขาอยู่ในภาวะเครียด ซึมเศร้า หรือกังวล
• ปัจจัยทางสังคม การเลี้ยงดู บ้านที่อยู่อาศัย สิ่งแวดล้อม ก็ทำให้เจ้าตัวน้อยแต่ละคนแตกต่างกันค่ะ

ปัจจัยในข้อแรก หลายอย่างเราไม่สามารถควบคุมได้ เพราะเป็นสิ่งที่ถูกกำหนดมาตั้งแต่เจ้าตัวน้อยอยู่ในครรภ์แล้ว แต่ปัจจัยสองข้อหลัง คุณพ่อคุณแม่และคนรอบข้างสามารถสร้าง ป้องกัน หรือช่วยเหลือได้ เพื่อให้เด็กโตขึ้นมามีสุขภาพจิตที่ดี และสามารถปรับตัวอยู่ในสังคมได้อย่างมีความสุข

สร้างหนูน้อยจิตใจดี
เด็กเรียนรู้จากการเลียนแบบ และการสอนของคุณพ่อคุณแม่ ซึมซับจากผู้ใหญ่รอบตัว ดังนั้น "จิตใจดี" เริ่มที่ครอบครัว หรือคนเลี้ยงที่อยู่ใกล้ชิดกับเด็กค่ะ

• ต้นแบบของความใจเย็น ผู้ใหญ่ต้องรู้วิธีจัดการอารมณ์ของตัวเอง ไม่แสดงความก้าวร้าวต่อเด็กทั้งโดยตรงและโดยอ้อม เช่น ไม่ทะเลาะ ตบตี ทำร้าย หรือขว้างปาข้าวของให้เด็กเห็น ไม่ใช้อารมณ์ก้าวร้าว เสียงดังใส่กัน เป็นต้น
• ต้นแบบการแบ่งปัน อยากให้เด็กรู้จักแบ่งปัน ก็ต้องเป็นต้นแบบ "ผู้ใหญ่ใจดี" ให้เด็กเห็น เมื่อมีโอกาสก็แบ่งปันหรือแสดงน้ำใจให้เด็กเห็นเสมอ อาจเป็นเรื่องเล็กน้อย เช่น แบ่งขนมในมือให้เด็ก และลองขอแบ่งของจากมือเด็กบ้าง เมื่อเด็กแบ่งปัน ก็ตอบรับด้วยคำขอบคุณ และชื่นชมให้เขารู้ว่านี่เป็นสิ่งที่ดี
• สอนให้รู้จัก "ใจเขา ใจเรา" สิ่งสำคัญที่เด็กจะโตขึ้นเป็นคนใจดี คือการสอนให้เด็กรับรู้ความรู้สึกของคนอื่น เช่น ดีใจเวลามีคนแบ่งปัน อุ่นใจเวลามีคนช่วยเหลือ หวาดกลัวเวลาถูกตวาดหรือทุบตี เป็นต้น จะทำให้เด็กมองเห็นว่าทุกคนมีความเป็นมนุษย์ที่เท่าเทียมกัน เขาทำเราเจ็บ ก็เป็นความรู้สึกแบบเดียวกับที่เราไปทำคนอื่นเจ็บ เขาช่วยเหลือเรา ทำให้เราดีใจ ก็เป็นความรู้สึกเดียวกับที่เราช่วยเหลือคนอื่น

กับสัตว์เลี้ยงก็เหมือนกันค่ะ การสอนให้เด็กรู้ว่าสัตว์ก็มีชีวิต มีความรู้สึก เจ็บปวดเมื่อโดนรังแก กลัวเมื่อถูกทำร้าย ดีใจเมื่อมีคนให้อาหาร ฯลฯ สอนให้รู้จักการเล่น หรือเลี้ยงสัตว์อย่างอ่อนโยน เมื่อเกิดความรัก ความผูกพัน และคิดถึงความรู้สึกของสัตว์เลี้ยง เด็กก็จะรู้จักวิธีการเล่นกับสัตว์ที่เหมาะสม

ติดตาม วิธีรับมือเมื่อเจ้าตัวน้อยเริ่มเป็น “ตัวร้าย” ในคอลัมน์เติบใหญ่วัยซน นิตยสารรักลูก ฉบับเดือนมิถุนายน 2557