ลูกเบื่ออาหาร ทำอย่างไร

เมื่อลูกวัยอนุบาลเบื่ออาหาร อาจมีหลายสาเหตุที่ทำให้เขาไม่อยากทานอาหารก็เป็นได้ มาดูปัจจัยที่ทำให้ลูกไม่อยากทานอาหาร หรือเบื่ออาหาร พร้อมวิธีป้องกัน โดย รศ.พ.ญ.อุมาพร สุทัศน์วรวุฒิ กันค่ะ

"ทำไงดีคะ เจ้าตัวเล็กไม่ยอมกินข้าวอีกแล้ว บังคับก็แล้ว หลอกล่อก็แล้ว แต่ก็ไม่ได้ผล ห่วงเขาจังเลยค่ะ"

" ลูกกินแต่ขนมค่ะ พอถึงเวลากินข้าว ไม่ยอมกิน คะยั้นคะยอเท่าไหร่ก็ไม่กิน พ่อกับแม่หมดแรงไปตามๆ กันแล้วค่ะ"

"พักนี้ไม่รู้เป็นอะไร น้องเอ กินข้าวน้อยจัง จะซื้อวิตามินให้น้องเอกินดีไหมครับ"

เสียงเหล่านี้ เป็นเพียงส่วนหนึ่งของคุณพ่อคุณแม่ที่สังเกตได้ว่า เจ้าตัวเล็กมีอาการเบื่ออาหาร ทำยังไงก็ไม่ยอมกิน รศ.พ.ญ.อุมาพร สุทัศน์วรวุฒิ กุมารแพทย์ด้านโภชนาการเด็ก โรงพยาบาลรามาธิบดี เล่าถึงอาการเบื่ออาหารในเด็กวัยอนุบาลว่า เด็กจะไม่รู้สึกหิวและไม่อยากรับประทานอาหาร หรืออาจจะรับประทานบ้าง แต่น้อยกว่าปกติก็ถือว่าเป็นอาการเบื่ออาหารค่ะ ซึ่งแบ่งได้สองประเภทคือ

• เบื่ออาหารทุกอย่าง
• เบื่ออาหารบางอย่าง
• ไม่อยากกินอะไรเลยสักอย่าง

สำหรับอาการเบื่ออาหารทุกอย่าง คุณหมอเล่าว่า ถ้าหากว่าเด็กเบื่ออาหารทุกชนิดไม่ยอมกินอะไรเลย ถือว่าเป็นความผิดปกติ โดยเด็กอาจจะมีโรคอะไรซ่อนอยู่ซึ่งเป็นสาเหตุของการเบื่ออาหาร และโรคแต่ละโรคส่งผลให้มีอาการเบื่ออาหารได้ ซึ่งถ้าปล่อยทิ้งไว้ ก็จะมีอันตรายถึงแก่ชีวิตได้ คุณพ่อคุณแม่ควรพาลูกไปพบแพทย์เพื่อค้นหาโรคที่ซ่อนอยู่ เช่น

• การติดเชื้อบางอย่าง เช่น โรควัณโรค การติดเชื้อในทางเดินปัสสาวะ โรคไข้หวัด ไข้เลือดออก ปอดอักเสบ เป็นต้น
• โรคที่เกิดจากความผิดปกติของการทำงานในร่างกาย เช่น โรคไต
• โรคมะเร็ง
• การขาดสารอาหารบางอย่าง เช่น ขาดธาตุเหล็ก และสังกะสี ก็เป็นสาเหตุของการเบื่ออาหารทุกอย่างได้ และการขาดธาตุเหล่านี้ยังส่งผลให้เด็กติดเชื้อได้ง่ายอีกด้วย

อย่างไรก็ตาม คุณหมอฝากบอกคุณพ่อคุณม่ไม่ให้กังวลมากนัก แต่ต้องรู้จัดสังเกตเรื่องการกินของลูกค่ะ "ธรรมชาติของเด็ก คือ เด็กไม่ได้กินอาหารมากได้ดีทุกวัน ดังนั้น เด็กไม่จำเป็นที่จะต้องทานอาหารหมดเกลี้ยงทุกวัน แต่ถ้าเผื่อเด็กกินน้อยลงหลายๆวันติดกันก็ถือว่าไม่ปกติแล้ว"

ป้องกันได้ คือ ป้องกันไม่ให้เกิดโรคนั่นเอง โดยเริ่มจาก

• ดูแลสุขลักษณะของเด็กๆ ให้อยู่ในสภาพแวดล้อมที่มีอากาศถ่ายเท ไม่ควรพาลูกไปในที่แออัดบ่อยนัก เช่น ตามศูนย์การค้าที่มีคนเยอะๆ
• ชวนลูกออกกำลังกายอย่างสม่ำเสมอ ร่างกายจะได้แข็งแรงและสามารถต้านทานโรคได้
• ฝึกลูกไม่ให้กลั้นปัสสาวะ เพราะจะทำให้กระเพาะปัสสาวะมีโอกาสอักเสบง่ายขึ้น
• ในโรคที่ป้องกันไม่ได้จริงๆ เช่น ไต มะเร็ง เมื่อมีอาการผิดปกติเกิดขึ้นกับตัวเด็ก ควรรีบพบแพทย์เพื่อหาสาเหตุ

หนูอยากกินเป็นบางอย่าง

ในกรณีที่มีอาการเบื่ออาหารบางประเภท ถือเป็นเรื่องของพฤติกรรมหรือเป็นลักษณะที่เปลี่ยนแปลงไปตามวัยของเด็ก และพบในเด็กได้บ่อยมากกว่าประเภทแรก ซึ่งมีสาเหตุมาจาก

• ลูกกินอาหารบางอย่างมากเกินไป เช่น นม แทนที่จะดื่มวันละ 2-3 แก้ว ก็ดื่มถึงวันละ 5-6 แก้ว จนทำให้อิ่มและไม่อยากรับประทานอาหารมื้อหลัก
• เด็กที่รับประทานอาหารรสจัด เช่น หวานจัด ทำให้เกิดการเปรียบเทียบกับอาหารที่รสไม่จัด ทำให้รู้สึกว่าอาหารรสไม่จัดเป็นอาหารที่ไม่อร่อย
• กินจุบกินจิบทั้งวัน เช่น ผลไม้ ขนมถุง นม จึงทำให้ไม่รู้สึกหิว และไม่อยากกินอาหารตามมื้อปกติ

"เด็กบางคนรับประทานเพียงผลไม้ก่อนมื้ออาหาร น้ำตาลในผลไม้จะเข้าไปในเลือด ส่งผลให้การทำงานของศูนย์หิว-ศูนย์อิ่มของร่างกายไม่เป็นไปตามปกติ เพราะการควบคุมความหิวขึ้นอยู่กับสารเคมีในเลือด

ถ้าไม่ได้รับประทานอะไรเลย น้ำตาลในเลือดจะลดลงทำให้สารเคมีบางอย่างในเลือดเริ่มเปลี่ยนแปลงกระตุ้นให้หิว แต่ถ้าเด็กกินอาหารอยู่ตลอด สารเคมีก็ไม่มีการเปลี่ยนแปลง จึงไม่รู้สึกหิว"

• เด็กที่อมลูกอมอยู่ตลอดเวลา หรือกินข้าวมื้อหนึ่งนานๆ เป็นชั่วโมง เป็นสาเหตุของการเบื่ออาหารได้เพราะจะทำให้เด็กไม่รู้สึกหิว
• อาหารไม่ถูกปาก เพราะมีรสจัดเกินไป ผักบางอย่างมีกลิ่นแรง เนื้อสัตว์ที่เหนียวเกินไป อาหารที่ทิ้งไว้จนอืดหรือเย็น ตลอดจนมีปริมาณมากเกินไป ก็ส่งผลให้เด็กๆ รู้สึกว่ากินไม่ลง
• บรรยากาศในการกินไม่สนุก เพราะมีการการทะเละเบาะแว้ง ตำหนิติเตียนเด็ก หรือต้องมีการเช็ดปากเด็กอยู่ตลอดเวลา เพราะกลัวเลอะเทอะ โดยไม่ปล่อยให้เด็กมีโอกาสได้กินอาหารเอง

สนุก + หิว + อร่อย = เด็กเจริญอาหาร

การทำให้เด็กเจริญอาหารได้นั้น กุญแจสำคัญอยู่ที่ถ้าเขาหิวด้วย อร่อยด้วย สนุกด้วย การกินอาหารอย่างเป็นสุขทำให้ไม่เบื่ออาหาร อีกทั้งจะต้องเสริมในอื่นๆ ด้วยคือ

• สร้างวินัยในการกิน ควรจัดอาหารให้เด็กกินเป็นเวลา และไม่ควรให้ลูกกินข้าวพร้อมกับการดูโทรทัศน์หรือกิจกรรมอื่น เพื่อให้เด็กเข้าใจว่าการกินอาหารเป็นกิจกรรมหนึ่งที่จะต้องเป็นเวลา และไม่พุ่งความสนใจไปที่โทรทัศน์
• ก่อนถึงมื้ออาหาร 1-2 ชั่วโมง ไม่ควรให้เด็กกินขนมจุกจิก
• ไม่ควรให้เด็กกินอาหารที่ไม่มีประโยชน์ เพราะจะทำให้เด็กเกิดนิสัยการกินที่ไม่ถูกต้อง
• ถ้าเด็กแสดงอาการเบื่ออาหารอย่างชัดเจน แต่ในเบื้องต้นน้ำหนักตัวยังไม่ลดลง ควรรีบปรึกษาแพทย์ อย่ารอให้ผอม

ข้อควรรู้ เพื่อการตั้งรับ

• อาการที่ปรากฏเมื่อเด็กเบื่ออาหารนั้นขึ้นอยู่กับภาวะโภชนาการของเด็กแต่ละคนก่อนเบื่ออาหาร เช่น ถ้าเด็กค่อนข้างผอมอยู่แล้ว เมื่อเบื่ออาหารซ้ำเติมก็จะแสดงอาการได้ภายในสัปดาห์นั้นเลย แต่ถ้าเป็นเด็กแข็งแรง ได้อาหารเต็มที่ ก็อาจจะใช้เวลาหลายสัปดาห์ถึงจะแสดงอาการ อย่างไรก็ตาม ถ้าเด็กไม่กินข้าวเพียงไม่กี่สัปดาห์วิตามินหลายตัวจะเริ่มต่ำ เช่น วิตามินบีต่างๆ
• การที่เด็กไม่ได้รับธาตุอาหารหรือวิตามิน บางครั้งน้ำหนักไม่ลด เนื่องจากร่างกายต้องการเพียงเล็กน้อย แต่ก็จะส่งผลเสียกับอวัยวะอื่นๆ ดังนั้น เด็กไม่จำเป็นต้องน้ำหนักลดก็เป็นอันตรายได้
• ธาตุอาหารที่จำเป็นเช่น เหล็ก สังกะสี ไม่ควรซื้อให้เด็กกินเอง แต่ควรปรึกษาแพทย์ก่อนทุกครั้ง ในส่วนของวิตามินก็เช่นกัน แพทย์จะเป็นผู้ตัดสินใจให้เด็กกิน พร้อมๆกับการหาสาเหตุของอาการเบื่ออาหาร ในกรณีที่ยังไม่ทราบสาเหตุ
• อาหารที่มีประโยชน์ไม่จำเป็นต้องมีราคาแพง อาจเป็นอาหารที่สามารถจัดเตรียมให้เด็กเองได้ในครอบครัว เพราะอาหารที่มีราคาแพง แต่มีคุณค่าทางโภชนาการต่ำก็มี
• เมื่อรักษาอาการเบื่ออาหารได้แล้ว ต้องระวังไม่ให้เด็กเป็นโรคอ้วนตามมาทีหลังเพราะไม่ดีทั้งสองอย่าง ดังนั้น ต้องพยายามให้เด็กกินอาหารในปริมาณที่เหมาะสมพอดี
• ไม่แนะนำให้เด็กกินอาหารมังสวิรัติ เพราะสมองของเด็กอยู่ในช่วงที่กำลังพัฒนาและเติบโต ถ้าเด็กได้รับอาหารไม่ครบถ้วนจะมีผลเสียทั้งในระยะสั้นและระยะยาวได้
• ความเข้าใจผิดที่พบบ่อยที่สุด คือ เมื่อเด็กไม่กินข้าวก็ให้กินขนม หรือน้ำหวานแทน แต่ความเป็นจริงแล้วไม่สามารถทดแทนกันได้เพราะจะทำให้ขาดสารอาหารที่สำคัญจำพวก โปรตีน วิตามินและเกลือแร่

อย่าคิดว่าการเบื่ออาหารเป็นเรื่องที่ปล่อยไว้แล้วจะหายเองนะคะ ควรจะหาทางช่วยลูกเสียแต่เนิ่นๆ ดังนั้นเกราะป้องกันไม่ให้เจ้าหนูเบื่ออาหารที่ดีที่สุดคงหนีไม่พ้น การที่คุณพ่อคุณแม่จะต้องดูแลทั้งกายและใจของเด็กค่ะ ด้วยการให้ความรักความอบอุ่นแก่เด็ก และเอาใจใส่ สังเกตความเปลี่ยนแปลงและความผิดปกติที่เกิดขึ้นกับเด็กนั่นเองค่ะ

บทบาทของโรงเรียน

ในส่วนของโรงเรียน คุณหมอบอกว่า หากทางโรงเรียนสามารถจัดสภาพแวดล้อมที่เหมาะสมและมีการเอาใจใส่ดูแลเด็กจะเป็นส่วนช่วยสำคัญที่ทำให้เด็กไม่เบื่ออาหาร และยิ่งถ้าบอกกับอีก 3 ปัจจัย คือ เด็กหิว อาหารอร่อย และเด็กรู้สึกสนุกยิ่งดี อีกทั้ง จะต้องคำนึงถึงเรื่องคุณค่าทางโภชนาการของเด็กที่ว่าเด็กควรได้รับอาหารที่มีคุณค่า มีประโยชน์ และให้รับประทานในปริมาณที่เหมาะสม ไม่มากหรือน้อยจนเกินไป

"โรงเรียนบางแห่งประหยัดเกิน เช่น แทนที่จะให้เด็กดื่มนมวัว ก็เปลี่ยนให้เด็กดื่มเครื่องดื่มที่มีส่วนผสมของนมข้นหวานแทน เด็กจึงไม่ได้รับสารอาหารที่เป็นประโยชน์ ดังนั้น โรงเรียนจึงมีบทบาทสำคัญมากที่จะช่วยในเรื่องพัฒนาการทางการกินของเด็ก และช่วยไม่ให้เด็กเบื่ออาหารได้ด้วย"

นอกจากนี้ โรคที่เกิดขึ้นกับจิตใจของเจ้าตัวเล็ก ก็ส่งผลทำให้ลูกมีอาการเบื่ออาหารทั้งสองแบบได้เช่นกันค่ะ

• การขาดความรักและการดูแลจากพ่อแม่ เนื่องจากพ่อแม่อยู่ห่างไกลไม่ได้ใกล้ชิดกับเขา หรืออยู่ใกล้ชิดแต่พ่อแม่ก็ไม่ได้ดูแลเขาเท่าที่ควรจะเป็น
• บังคับให้กินอาหารมากเกินไป เจ้าตัวเล็กเลยประท้วงและต่อต้านด้วยการไม่กินขึ้นมา

"เป็นเรื่องที่ละเอียดอ่อนมากสำหรับเด็กวัยนี้ เพราะเป็นเด็กวัยก่อนเรียน อาจจะมีการใช้เหตุผลได้น้อยกว่า เด็กไม่สามารถเข้าใจว่าทำไมเขาต้องถูกบังคับให้กิน เมื่อถูกบังคับหรือถูกทำโทษ เขาจะมีอาการจิตใจไม่สบาย จึงเกิดการต่อต้าน เสียใจ ไม่สบายใจ โกรธ ทำให้มาลงกับพฤติกรรมการกินและการเล่น ทำให้เด็กไม่อยากกิน ไม่อยากเล่น"ค่ะ

เบื่ออาหาร...ทำหนูแย่

หากลูกเบื่ออาหาร สุขภาพและการเรียนรู้จะแย่ลงเรื่อยๆ เพราะ

• น้ำหนักจะลดลง
• ในช่วงแรกๆที่เด็กกินอาหารไม่เพียงพอ ความสูงของเด็กอาจจะยังปกติอยู่ แต่หากว่าปล่อยให้ผ่านไปหลายๆเดือน เด็กจะหยุดสูงและกลายเป็นเด็กเตี้ย
• การขาดวิตามินและแร่ธาตุที่สำคัญหลายชนิด ส่งผลต่อความสามารถในการต้านทานโรคและการเรียนรู้ เช่น การขาดธาตุเหล็กทำให้เด็กมีสมาธิน้อยกว่าเด็กที่ไม่ขาด การคิดเลข การเรียนหนังสือจะด้อยลง
• หากขาดธาตุเหล็กต่อไปเรื่อยๆ จะทำให้ติดเชื้อง่าย ส่งผลให้เด็กเบื่ออาหารหนักเข้าไปอีก
• หากไม่รีบแก้ไข ออกซิเจนที่จะไปเลี้ยงร่างกายก็จะน้อยลง กล้ามเนื้อมัดต่างๆ จะเคลื่อนไหวได้ไม่เต็มที่ และสมองอาจขาดออกซิเจนได้
• ส่วนการขาดธาตุสังกะสี ร่างกายทำงานได้ตามปกติแต่อาจจะป็นโรคท้องเสียหรือมีความต้านทานต่ำได้

"การเบื่ออาหารไม่ได้มีผลเสียเฉพาะน้ำหนักกับความสูงเท่านั้น แต่ส่งผลเสียทั้งระบบ ที่สำคัญที่สุดคือเรื่องของการเรียนรู้กับความต้านทานโรค ซึ่งถือเป็นเรื่องสุดปรารถนาของพ่อแม่เลยก็ว่าได้ เพราะต้องการให้ลูกมีรูปร่างดี หน้าตาไม่สวยไม่เป็นไร ขอให้ฉลาด ขอให้ลูกแข็งแรง การที่ร่างกายไม่ได้รับอาหารในปริมาณที่เพียงพอจึงเป็นผลเสียอย่างมากค่ะ "

"เป็นเรื่องที่ละเอียดอ่อนมากสำหรับเด็กวัยนี้ เพราะเป็นเด็กวัยก่อนเรียน อาจจะมีการใช้เหตุผลได้น้อยกว่า เด็กไม่สามารถเข้าใจว่าทำไมเขาต้องถูกบังคับให้กิน เขายังแยกแยะไม่ได้ เอาเป็นว่าเมื่อเขาถูกบังคับหรือถูกทำโทษ เขาจะมีอาการจิตใจไม่สบาย จึงเกิดการต่อต้าน หรือเกิดความเสียใจ ไม่สบายใจ โกรธ ทำให้มาลงกับพฤติกรรมการกินและการเล่น ทำให้เด็กไม่อยากกิน ไม่อยากเล่น"

"การเบื่ออาหารไม่ได้มีผลเสียเฉพาะน้ำหนักกับความสูง แต่เสียทั้งระบบที่สำคัญที่สุดคือเรื่องของการเรียนรู้กับความต้านทานโรค ซึ่งถือเป็นเรื่องสุดปราถนาของพ่อแม่เลยก็ว่าได้ เพราะพ่อแม่ทุกคนต้องการให้ลูกมีรูปร่างดี หน้าตาไม่สวยไม่เป็นไร ขอให้ฉลาด ขอให้ลูกแข็งแรง การที่ไม่ได้อาหารตามนั้นจะเป็นผลเสียอย่างมาก"